Toplum 5.0 felsefesini Japonlar 2016 yılında lanse ettiler. Japonların bu muazzam vizyon ile yola çıkması, tüm dünya liderlerini uyandırarak, gelişmelerin yönünün değişmesini sağlayacak çok kritik bir adımdır. Bu sebeple alkışlanmalıdır.

Endüstri 4.0, ekonomik kaygılar dolayısıyla ortaya atılmış bir kavram; akıllı fabrikaların kurulması amacıyla ortaya atılmış, nesnelerin interneti, internetin hizmetleri ve siber-fiziksel sistemleri kapsayan çalışmaların bütününü ifade ediyor. Endüstri 4.0’ın ekonomik fayda üzerine kurulu bir sistem anlayışıdır. Bu ne demektir?

Bu, teknolojinin temelde verimlilik sağlamak ve karlılık elde etmek amacıyla ortaya atıldığı demektir.

Teknoloji öyle hızlı gelişiyor ki, bu hızı yakalayamayan şirketlerin oyunda kalmasının imkansız olacağı demektir.

Teknolojiyi takip edemeyen ve gelişmelere uyum sağlayamayan şirketlerin sizi işsizliğe sürükleyecek olması demektir. Robotların işsizlik getireceğinden korkmak yerine “beyaz yakalının beyin ölümüne neden olan işletme anlayışlarından” korkmanız çok daha mantıklı duruyor.

Toplum 5.0 ise süper akıllı teknolojilerin hayatımıza er ya da geç gireceği gerçeğinden yola çıkarak böyle bir düzende insanın rolünün ne olacağını düşünmeye zorluyor hepimizi.

Toplum 5.0 Nasıl Ortaya Çıktı?

Teknolojinin gelişimini sadece ekonomik verimlilik olarak değerlendiren bakış açılarının, belirsizliklerle dolu böyle bir dönemde faydalı olması şüphesiz mümkün olmayacaktır. Teknoloji, toplum için ve toplumun yararına geliştirildiğinde-yani sosyal sorunların çözümüne katkı sağladığı sürece- bir değer katacaktır. 

Dünyadaki değişimi salt teknolojideki gelişmelere dayandıran şirketlerin büyük resmi görmekte başarısız olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Teknoloji her ne kadar büyük bir güç olsa da, onu kullanmayı teşvik ve motive eden sebeplerden ayrı düşünülemez. Dünyayı değiştiren bu güçlere makro dinamikler diyoruz. Bu makro dinamiklerin neler olduğunu öğrenmek için “Gelecek Nasıl Gelecek” adlı  TEDx konuşmasını dinlemelisiniz. 

Japonların Toplum 5.0 kavramını ortaya atmasının ardında- yukarıdaki TEDx konuşmamda da bahsettiğim sebeplerden birkaçı bulunuyor. Bu sebeplerden biri “uzun yaşam ve yaşlanan toplumlar”. Japonya’nın nüfusu yaşlanırken, çocuk sayısı da azalıyor. 1 milyon hemşire açığı doldurulamıyor. Genç nüfusun azalması sonucu yetenekli ve genç iş gücü de azalacak. Robotlarla arası en barışık millet olan Japonlar. Japon hükümeti, teknoloji ile insanın nasıl uyumlu bir birlikteliği olabileceğine bakmaya karar vermesiyle Toplum 5.0 ortaya atılır.

İnsanlığın Geleceğine Yönelik 4 Farklı Görüş 

1. Joi Ito, MIT Media Lab, Etik ve Yapay Zeka’nın Yönetimi 

MIT Media Lab Direktörü Joi Ito’ya göre yapay zekaya yönelik algoritmaları yazan gençlerin ezici bir çoğunluğu erkek, beyaz ve insanlarla iletişim kurmaktansa makinalarla iletişim kurmayı tercih eden kişilerden oluşuyor. Barack Obama ile birlikte Wired dergisine verdiği demeçte konuyu dile getiren Ito, bu gençlerin “genel yapay zeka” (general artificial intelligence) ile politik ve sosyal sorunların lineer bir şekilde çözümlenebileceğini düşündüklerini fakat insanın lineer olmadığı gerçeğini de dikkate almıyor göründüklerini ifade ediyor.

2. Elon Musk, SpaceX CEO ve Stephen Hawking

Elon Musk ve Stephen Hawking’e göre Yapay Zeka, insanın varoluşuna bir tehdit. Musk, bu söylemiyle, regülasyonların gerekliliğine ve etik değerleri belirlemenin önemine vurgu yapmayı hedefliyor. Araba kazalarının çok olduğuna dair verinin olduğu ama kemer takmanın bir zorunluluk olmasının 10 yıl aldığına dikkat çekiyor ve yapay zeka döneminde on yıllık zamanın yıkım getireceğini öngörüyor. Ünlü fizikçi Hawking’de benzer şekilde yapay zeka’nın bir çok soruna çözüm bularak fayda sağlayabileceği gibi dünyayı tersine döndürme potansiyelinin de olduğunu belirtiyor. Lisbon’da yapılan Web Summit’te “Eğer yapay zekanın getirebileceği zararlar ve yapılabilecekler üzerinde kafa yormazsak, insanlık tarihinin en yıkıcı dönemini yaşayabiliriz” diyor

3. Ray Kurzweil, CEO Singularity University ve Google, Yapay Zeka Gelişim Direktörü

Singularity “teknolojik tekillik” anlamına geliyor. Çok farklı açıklamaları olmakla beraber, Kurzweil’e göre, makinelerin bizden çok daha akıllı olacağını ve bir noktada ya insanların makinaların bir parçası olacağını ya da makinelerin insanların bir parçası olacağını iddia eden hipoteze deniyor. Bunun sonucu siborgların ortaya çıkması bekleniyor. Yani yarı insan yarı robotlardan bahsediyoruz.

Siborg, insan vücudunda organik ve yapay bileşenlerin bir arada uyum içinde kullanılması demek.

Sentetik biyoloji, doğada bulunan biyolojik sistemlerin yeniden düzenlenmesi • Doğada bulunmayan biyolojik yapıların ve sistemlerin tasarlanması ve imal edilmesi • Hücrelere yeni genetik şifrelerin eklenmesi veya çıkarılması anlamına geliyor.

DARPA’ya göre, beyin-bilgisayar arayüzü (human brain-machine interfaces) insanların sadece beyin sinyalleriyle bilgisayarlara komut verebildikleri sistemlerin ticarileşmesi an meselesi.

Musk, yeni kurduğu Neuralink şirketi ile insan beynine yerleştirilebilen biyolojik olarak uyumlu kablosuz donanım geliştirerek, insanların düşünce yoluyla iletişim kurmalarını sağlamaya çalışıyor. 5 yıl içerisinde bunun mümkün olması bekleniyor.

Russell’a göre, makineler insanı ve insanın mantık dışı olan ya da duygusal olan hedeflerini her zaman anlamalı. Aynı zamanda bu hedefleri yerine getirebilmek için daha iyi karar almamıza yardımcı olmalı. Bunun için de değerlerin çatışması değil paralel olması gerekiyor. Bu nedenle makinelerin hedeflerinin insanların hedefiyle tam tamına uyuşması gerekiyor.  Bu da insanın hayattaki amacının ne olması gerektiği konusunda daha net olması anlamına geliyor. Russel’a göre ahlak felsefesi önümüzdeki dönemin en önemli sektörü olacak. 

Toplum 5.0 İnsanı Odağa Koyan Bir Geleceğin İnşası Demektir

Almanların endüstri 4.0 girişimi “yaşam standartlarının yükseltilmesi” ve ekonomik fayda ile ilgiliyken, Japonların ortaya attığı Toplum 5.0 insanın “yaşam kalitesi” ile ilgilidir.

Yapay Zeka ve Süper Akıllı Teknolojilerin gelişiminin insanı işsiz bırakacak olması varsayımı, Universal Basic Income yani her vatandaşa belli düzeyde bir gelir sağlanması konusunun tartışılmasına neden oldu.

Yapay zekanın gelişimini salt ekonomik fayda üzerine kurduğumuzda, bu gelişmelerin toplumun faydasını olup olmayacağını tartışmaya açmak çok normal. Ancak, yapay zekayı toplumun faydası üzerine kurguladığımızda yapay zekayı nasıl programlamak istediğimizle ilgili sorularımız da değişecektir. Yuval Harari, yapay zekanın insanları işsiz ve işlevsiz bırakacağından bahsediyor. Oldukça karanlık bir dünya çizen Harari, insanı ve toplumu odağa koymadığımızda rahatlıkla haklı çıkabilir.

İnsanın işlevini yitirmemesi için nasıl bir süper akıllı yapay zeka yaratılmalı ?

Bunlar önemli sorulardır. Cevaplarından biri “özgür olabilmek ve mutlaka yeteneklerini kullanmasını sağlamak” önemli obir algoritma kriteri olarak belirlenmelidir. Böylece yapay zeka insanın her söylediğini yapmak yerine bazı işleri insanın yapmasına izin verecektir. Bu insanın işlevsizleşmesini önlemek adına faydalı bir çözüm olabilir.

Kafamızı Nasıl Yormalıyız?

Hazır henüz beynimizi kullanma şansımız var ve makinalardan daha zeki durumda sayılırız, o zaman şu konuları düşünmeye başlamamızda fayda var:

Değerler, Etik, Felsefe, Psikoloji, Sosyoloji

Topluma fayda sağlayacak yapay süper zekaların insana ait değerlerin neler olduğunu anlamaya ihtiyacı olacak. O zaman insanların şu sorulara cevap bulması gerekecektir:

Doğru nedir, yanlış nedir?

Etik değerlerimiz nedir?

Bir olayın etik değerlerimizle uyumlu olduğuna nasıl karar veriyoruz?

Ahlaklı bir insan nasıl karar alır? Ahlak nedir?

Eğer algoritmaların içine bu kriterleri koymamız gerekiyorsa, o zaman önce insanın kendi ahlaki ve etik değerlerinin ne olduğu konusunda bir fikir birliğine varması gerekecektir.

Öğrenme Anlayışı

Eğitim sistemi mühendis olmak için mühendislik okumanın, sosyolog olmak için sosyoloji okumanın gerekliliğini savundu. İnsanlar bir alanda düşünmek için eğitildi ama çoklu alanlarda düşünmeye ve çalışmaya teşvik edilmedi. Bu şekilde hareket edenler işletmelerden dışlandı. Hala da dışlanmakta çünkü bu insanlar non-conformist yani bir derdi olan insanları temsil ediyorlar. Şirketler bu insanları yönetemiyorlar ve yönetemedikleri için tercih etmiyorlar.

Şirketlerin Daha Önce Tercih Etmedikleri Kişiliklerle “Uyum” İçinde Çalışmayı Öğrenme Zorunluluğu

İşletmelerin başarısız olmasının temelinde kendilerinden yetenekli insanlarla çalışma becerilerinin düşük olması gelir. Birçok yeteneğe sahip kişilerin davranış şekilleri uyumlu ve dertsiz beyaz yakalı profilinden farklıdır. Organizasyonları değiştirebilme gücüne sahip insanların uyum düzeyi düşüktür. Uyumlu olmayı, işletme kültürü sananlar, “yeni deneyimlere açıklığı düşük” olanları tercih ederek, muhteşem uyumlu ama beceriksiz şirketler yarattılar. Türkiye tam da bu haldedir.

Yaratıcılığı, deneyimlere açıklığı yüksek olan, meraklı ve araştırmacı kişilikler — ki bunlar genelde dünyayı ya da etraflarını değiştirebilen insanlardır- çok farklı alanlarda bilgili olmayı, eğitim sistemine rağmen göz ardı etmeyenlerdir. Uyumlu (conformist) insanlar olsalardı, tıpkı çoğunluk gibi olacaklardı. İşletmeleri bu gibi dönemlerde batmaktan kurtaranlar da non-conformist kişiliklerdir. Yani baba annenizden kalma şirketlerde çalışamayanlar. Önümüzdeki dönemlerde şirketler bu kişileri bünyelerine katmak zorundalar. Mecburlar. Kaçış yolları yok. Ya da sürekli kendilerinin beceremedikleri çalışmaları yapanların kurduğu şirketleri satın almaya devam edecekler… ta ki bir gün başkaları tarafından satın alınana ya da yok olana kadar. 

Yaşam Standardı Değil, Yaşam Kalitesi Odaklı Hareket Anlayışı

Eğer bir işletmeyseniz, stratejinizin ortasına YAŞAM KALİTESİNİ koymak zorundasınız. Bunu yapan da Türkiye’de tek bir şirket var. O da burada.

Eğer bir çalışansanız, antenlerinizi açıp, kendi sektörünüz, işiniz ve uzmanlık alanınız dışındaki konulara dalmanız ve tek bir sektörde kariyer yapma sevdasından vazgeçmenizi öneririm.